Patent w służbie państwa

Niespełna tydzień temu Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła pandemię koronawirusa.[1] Społeczeństwa odczuwają jej skutki niemal w każdym możliwym aspekcie związanym z podstawowymi zasadami funkcjonowania. Obecnie zadajemy sobie pytanie, jak sytuacja ta wpłynie na gospodarkę, w tym, przede wszystkim, na los przedsiębiorców. Szeroko zatem dyskutuje się o najnowszych regulacjach związanych bezpośrednio z sytuacją pracowników oraz pracodawców. Niemniej, chciałabym przybliżyć naszym Czytelnikom, często przedsiębiorcom i posiadaczom patentów, możliwość korzystania z ich patentów przez organy państwa w sytuacji ogólnie pojętego zagrożenia interesu publicznego.

Patent jest prawem, które przyznaje Uprawnionemu bardzo silną ochronę jego rozwiązania technicznego zapewniając możliwość wyłącznego korzystania przez Uprawnionego z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Każde nieuprawnione wkroczenie w sferę wyłączności stanowi jego naruszenie.

Niemniej, w sytuacjach wyjątkowych, monopol Uprawnionego może zostać ograniczony. Ustawodawca przewidział, że w wymienionych w ustawie Prawo własności przemysłowej (p.w.p) sytuacjach, nie będzie naruszeniem korzystanie z udzielonego Uprawnionemu patentu. Bez wątpienia wspomnianą sytuacją wyjątkową jest zagrożenie bezpieczeństwa państwa, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ochrony życia i zdrowia ludzkiego.

Regulacja p.w.p w tym zakresie jest oparta i wynika z uregulowań międzynarodowych tj. m.in. z art. 31 TRIPS [2]. Tym samym w p.w.p wskazane zostały dwa tryby umożliwiające korzystanie z patentu przez organy państwowe.

Pierwszy tryb związany jest z zaistnieniem konieczności zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia ważnych interesów państwa, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego korzystanie z wynalazku dla celów państwowych w niezbędnym wymiarze, bez prawa wyłączności, nie stanowi naruszenia patentu.[3]

Podstawą uprawnienia organów państwowych do korzystania z wynalazku jest decyzja administracyjna właściwego ministra lub wojewody, w której określa się zakres i okres korzystania z wynalazku. Uprawnionemu przysługuje jednocześnie prawo do wynagrodzenia ze środków budżetu państwa, w wysokości odpowiadającej wartości rynkowej licencji, a samą decyzję można zaskarżyć do sądu administracyjnego, mimo, że uprawnienie ww. podmiotów wynika wprost z p.w.p. Jednakże, jak przyjmuje się w doktrynie, korzystanie z wynalazku na skutek wydanej w tym trybie decyzji powinno odbywać się zgodnie z zasadami proporcjonalności oraz konieczności, tj. „kiedy nie ma innych możliwości i dostępnych środków, którymi można byłoby ów stan zagrożenia usunąć lub mu zapobiec bez korzystania z wynalazku chronionego patentem, albo gdy alternatywne środki są daleko mniej efektywne od zastosowanego wynalazku.” [4]

Drugi tryb natomiast sprowadza się do uzyskania tzw. licencji przymusowej na podstawie decyzji Urzędu Patentowego RP (UPRP). Zatem, gdy zachodzi potrzeba zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa państwa, w szczególności w dziedzinie obronności, porządku publicznego, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska naturalnego, UPRP może wydać zezwolenie organom państwa na korzystanie z opatentowanego wynalazku Uprawnionego. W swojejj decyzji UPRP określa jednocześnie  zakres i czas trwania licencji przymusowej oraz szczegółowe warunki jej wykonywania, a także, odpowiednio do wartości rynkowej licencji, wysokość opłaty licencyjnej oraz sposób i terminy jej zapłaty. W tym przypadku jednak, licencja przymusowa udzielana jest w trybie postępowania spornego[5] , a decyzja UPRP również może zostać zaskarżona do sądu administracyjnego.[6]

Niemniej jednak, ani decyzja ministra lub wojewody o korzystaniu z patentu ani udzielenie licencji przymusowej przez UPRP nie wyłącza dalszego, swobodnego  korzystania i rozporządzania patentem przez Uprawnionego.

Do tej pory, instytucje te nie były wykorzystywane w Polsce. W obecnej sytuacji jednak, nie można wykluczyć, że państwo sięgnie również po taki instrument w celu realizacji założeń wskazanych w p.w.p. Warto zatem pamiętać, że ustawodawca przewidział konkretne rozwiązania uprawniające do wkroczenia w monopol Uprawnionego.

[1] https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19—11-march-2020

[2] Art. 31 pkt b Umowy międzynarodowej Wielostronnej z dnia 15 kwietnia 1994 r. w sprawie Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej. Marakesz.1994.04.15 (Dz. U. UE. L. z 1994 r. Nr 336, str. 214 z późn. zm.). „Jeżeli ustawodawstwo Członka zezwala na inne użycie przedmiotu patentu bez upoważnienia posiadacza praw, włącznie z użyciem przez rząd lub strony trzecie upoważnione przez rząd, przestrzegane będą następujące postanowienia: b) takie użycie będzie dozwolone jedynie wówczas, jeżeli przed takim użyciem proponowany użytkownik poczynił starania, aby uzyskać zezwolenie od posiadacza praw na rozsądnych warunkach handlowych, lecz starania takie nie przyniosły rezultatu w rozsądnym terminie. Członek może odstąpić od tego wymogu w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa narodowego lub wystąpienia innych okoliczności nadzwyczajnej pilności lub w przypadkach publicznego użycia dla celów niehandlowych. W przypadkach zagrożenia bezpieczeństwa narodowego lub w innych warunkach nadzwyczajnej pilności posiadacz praw będzie powiadomiony w możliwie najkrótszym czasie. W przypadku publicznego użycia dla celów niehandlowych posiadacz praw będzie niezwłocznie informowany, jeśli rząd lub kontrahent bez przeprowadzenia poszukiwań patentowych wie lub ma wszelkie dające się udowodnić dane po temu, by wiedzieć, że ważny patent jest lub będzie używany przez rząd lub dla jego celów.”

[3] Art. 69 ust 2 ustawy Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2020 r. poz. 286) „Nie narusza się patentu przez: 2) korzystanie z wynalazku dla celów państwowych w niezbędnym wymiarze, bez prawa wyłączności, jeżeli jest to konieczne do zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia ważnych interesów Państwa, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego.”

[4] J. Sieńczyło-Chlabicz (red.), Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Warszawa 2020

[5] Art. 255 ust 1. pkt 6  ustawy Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2020 r. poz. 286) „Urząd Patentowy – w trybie postępowania spornego – rozstrzyga sprawy o:  6. udzielenie licencji przymusowej na korzystanie z wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego albo topografii.”

[6] Art. 257  ustawy Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2020 r. poz. 286) „Na decyzje oraz postanowienia Urzędu Patentowego w sprawach, o których mowa w art. 255, stronom przysługuje skarga do sądu administracyjnego.”