Jak zarejestrować znak przestrzenny? Unikalne kształty dla alkoholi

W artykule przyjrzymy się znakom przestrzennym, czyli takim, które chronią wygląd opakowania lub jego część w branży alkoholowej. Wyjaśnimy, jakie warunki musi spełniać taki znak, aby uzyskać ochronę, i dlaczego nie każda designerska butelka od razu zostanie zarejestrowana.

Czy dużo jest znaków przestrzennych?

Raczej niewiele. Według statystyk opublikowanych na dzień 1 października 2017 r. w Unii Europejskiej zarejestrowanych było ponad 750 tysięcy znaków towarowych, a tylko ponad dwa tysiące z nich było znakami przestrzennymi [1].

Po pierwsze charakter odróżniający

Znak przestrzenny tak jak każdy inny znak musi mieć charakter odróżniający. Aby ocenić, czy mamy do czynienia z charakterem odróżniającym, w pierwszej kolejności należy określić, czy dany kształt podlegający zgłoszeniu, wyróżnia się pośród kształtów często spotykanych lub oczekiwanych dla danego rodzaju towarów. Między innymi, należy zadać sobie pytanie, czy zadowoleni klienci mogliby potem kupić towar ze względu na kształt. Jako przykład można podać mrożone owoce w kształcie słonia. Aby kształt mógł posiadać charakter odróżniający, zawsze musi znacznie odbiegać, od jakiego kształtu spodziewają się konsumenci czy od standardów panujących w danej branży. Ponieważ im bardziej kształt przypomina konkretny towar, dla jakiego jest przeznaczony, tym większe prawdopodobieństwo, że dany kształt będący znakiem, jest pozbawiony charakteru odróżniającego [2].

W drugiej kolejności należy sprawdzić, czy znak przestrzenny zawiera jakiekolwiek inne elementy, które mogą nadać mu charakter odróżniający. W tym miejscu z pomocą mogą przyjść wspólne wytyczne wypracowane przez urzędy krajów członkowskich. Mając na względzie konieczność ujednolicenia praktyki urzędów własności intelektualnej krajów członkowskich, powstała wspólna praktyka dla oceny charakteru odróżniającego znaków przestrzennych zawierających elementy słowne lub graficzne, gdy kształt sam w sobie nie ma charakteru odróżniającego (Program konwergencji CP9)[3].

Ostatnim, trzecim etapem dla oceny odróżniającego oznaczenia będącego kształtem jest jego ocena jako całości. Innymi słowy, należy oprzeć swoją ocenę na ogólnym wrażeniu, jakie wywołuje badany kształt (znak przestrzenny jako całość) w odniesieniu do wskazanych towarów i usług, z uwzględnieniem sposobu jego postrzegania przez właściwy krąg odbiorców oraz realiów rynkowych.

Program konwergencji [4] wymienia następujące elementy i czynniki mające wpływ na odróżniający charakter oznaczenia jako całości:

• elementy słowne i graficzne – ich rozmiar i proporcje,
• kontrasty,
• grawerowania, tłoczenia, odciśnięcia,
• usytuowanie elementów,
• kolory,
• zestawienie elementów.

W Komunikacie podkreśla się rolę rozmiaru i proporcji poszczególnych elementów. Przyjęto bowiem, że dany element mający charakter odróżniający musi być przedstawiony
w sposób wyraźnie widoczny tak, aby oznaczenie jako całość mogło być uznane za odróżniające. Należy jednak pamiętać, że zastosowanie dużego rozmiaru nie będzie wystarczające dla przyznania charakteru odróżniającego, na przykład, jeśli są to proste kształty geometryczne. Natomiast, jeśli element słowny czy graficzny jest zbyt mały i może on zostać pominięty w odbiorze, nie będzie nadawał oznaczeniu charakteru odróżniającego.

Niebagatelne znaczenie mają także kontrasty pomiędzy kolorem elementów a kolorem danego oznaczenia. Większy kontrast może bardziej przykuwać uwagę konsumenta, a więc nadawać mu bardziej dystynktywny charakter. Z drugiej strony, brak kontrastu między elementami może sprawiać, że element mniejszy pozostanie niewidoczny.

Niebanalne wyróżnienie znaku towarowego

Zastosowanie elementów grawerowanych, tłoczonych, odciśniętych, a nawet „lanych” jest ciekawym sposobem na nadanie znakowi charakteru odróżniającego. Jako przykład można wskazać butelkę whisky Maker’s Mark®, której nakrętka zdaje się ociekać:

Butelka whisky Maker’s Mark®:

Źródło: https://aleeksalkohole.pl/pl/p/BOURBON-MAKERS-MARK-0%2C7L-45/757

Znak zarejestrowany nr 005847264

Źródło: Wyszukiwarka EUIPO

Znak zarejestrowany nr R.323356

Źródło: Wyszukiwarka UPRP

Zastosowanie przez producenta nietypowego elementu nakrętki sprawiło, że butelka stała się niezwykle odróżniająca i rozpoznawalna wśród konsumentów.

Innym przykładem wysokiego charakteru odróżniającego znaku stanowiącego kształt jest butelka w kształcie kredki.

Znak towarowy przestrzenny ZTUE nr 018702368

Źródło: Wyszukiwarka EUIPO

Czy ten wygląd opakowania sprawia, że produkt bardziej wyróżnia się na tle innych i zwróci uwagę konsumentów? Z pewnością. Unijny znak towarowy przestrzenny nr 018702368 składa się z nieoczywistego dla likierów kształtu opakowania w postaci żółtej kredki. Zastosowany przez producenta zabieg z pewnością stanowi nietypowy kształt odbiegający od standardów rynkowych, dlatego organ nie miał wątpliwości co do jego rejestracji i udzielił prawa ochronnego.

Znakiem przestrzennym, któremu postawiono zarzut braku jakiegokolwiek odróżniającego charakteru z art. 7 ust. 1 lit. b, był znak będący butelką dla wódki, przedstawiony poniżej.

Znak towarowy przestrzenny ZTUE nr 018023659

Źródło: Wyszukiwarka EUIPO

Początkowo organ stwierdził, że wódka jest towarem masowego spożycia, a poziom uwagi właściwych konsumentów jest przeciętny i chociaż butelka wnioskodawcy może różnić się wyglądem od innych kształtów na rynku właściwym (różniąc się od każdego
z nich pod pewnymi względami, w połączeniu z cechami dostępnymi na rynku), nie oznacza to, że zgłoszenie ww. znaku jest nieoczekiwane i odróżniające w tak konkurencyjnym środowisku. Co dalej, zdaniem urzędu, przeciętny konsument będzie postrzegał znak jako opakowanie zwykłe dla butelki na wódkę, a to nie będzie wystarczające, aby zgłoszony kształt znaku towarowego został uznany za odróżniający [5]. Ponieważ zgłaszający odwołał się od decyzji odmownej, sprawa trafiła do Piątej Izby Odwoławczej EUIPO. Izba Odwoławcza badała oznaczenie, rozkładając je na poszczególne elementy i analizując każdy z nich. Po przeprowadzonej analizie stwierdzono, że właściwi konsumenci będą w stanie powtórzyć lub uniknąć zakupu towarów wyłącznie na podstawie szczególnej kombinacji różnych elementów, z których składa się znak towarowy. W konsekwencji Izba uznała, że kształt zgłoszonej butelki odbiega w sposób wystarczający od kształtów dostępnych na rynku Unii Europejskiej i stosowanych przez innych producentów, w związku z czym zgłoszone oznaczenie nie narusza art. 7 ust. 1 lit. b rozporządzenia i może zostać zarejestrowane. Zatem nie zawsze pierwsza ocena urzędu będzie trafna ze względu na złożoność zagadnienia znaków przestrzennych.

O czym zatem pamiętać przy chęci uzyskania ochrony na kształt za pomocą prawa ochronnego na znak towarowy? Przede wszystkim o niebanalności elementu, czy całego opakowania, które chcemy ochronić. Jeśli masz wątpliwości, zapraszamy do kontaktu!

Artykuł opracowany na podstawie pracy naukowej Niny Zabielskiej pt. Ochrona prawna kształtu i opakowania produktu w prawie własności przemysłowej prawie autorskim, Warszawa 2024 r.

[1] Dane EUIPO zaprezentowane podczas szkolenia pt. What shape are we in? (04.04.2023 r.).

[2] Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 7 października 2004 r., w sprawie C‑136/02 P, Mag Instrument Inc. przeciwko EUIPO, Torches, pkt 31.

[3] Wspólny Komunikat Charakter Odróżniający Znaków Trójwymiarowych (znaków przestrzennych) zawierających elementy słowne lub graficzne, kiedy sam kształt nie ma charakteru odróżniającego, kwiecień 2020, EUIPN

[4] Wspólny Komunikat Charakter Odróżniający Znaków Trójwymiarowych, op. cit.

[5] Decyzja Piątej Izby Odwoławczej z dnia 03 czerwca 2022 w spr. R 1839/2021-5, The Absolut Company Aktiebolag.